10 jaar inzet voor de begijnen – 10 years of beguine commitment

Exact tien jaar geleden, op 18 mei 2013, nestelde het begijnenvirus zich in mij.

Een terugblik op een aantal verwezenlijkingen én een kritische noot:

• 2013-2014: ontdekking van de unieke geschiedenis van de begijnen die uitmondde in een queeste langs 26 vrouwensteden. De blog ‘begijnhovenqueeste’ volgde. Artikels over deze tocht vonden hun weg in ‘Ons begijnhof’, ‘Begijnhofkrant’ en ‘Kerk en Leven’.

De queeste krijgt aandacht in ‘Kerk en Leven’ – 2015.

• 2015: de facebookpagina ‘Begijnennieuws’ wordt gelanceerd. De pagina begint klein en groeit langzamerhand uit tot dé referentie over alles wat met de begijnen ‘vroeger en nu’ te maken heeft. Interesse van mensen buiten Vlaanderen en Nederland is merkbaar. Door de toevoeging ‘Community of beguine news’ krijgen alle berichten een korte, begeleidende tekst in het Nederlands en Engels. Ik verzorgde een aantal gidswandelingen via ‘mond-aan-mond’-reclame.

Gidswandeling met o.a. bezoek aan de ‘Mattekeskamer’ op het Groot Begijnhof Gent (Sint-Amandsberg).

• 2016: lancering van de crowdfunding voor ‘Wijze vrouwen’, een boek over de begijnen. De geldinzameling slaagt en betekent de start van onderzoekswerk in archieven over Vlaanderen en een deel van Nederland.

Het proefontwerp voor het begijnhof van Dendermonde in ‘Wijze vrouwen’.

• 2017: in tandem met mevrouw Cecile Vanooteghem verandert de Gentse schepenraad het bijschrift op het straatnaambord van begijn Marcella Van Hoecke naar ‘laatste begijn in Gent‘. Op 26 oktober bericht ‘De Gentenaar’ over onze actie en het succesvolle resultaat.

• 2018-2020: onderzoekswerk voor ‘Wijze vrouwen’: literatuurstudie, interviews afnemen van experten en het verder bestuderen van materiaal in alle archieven van Vlaanderen en Brussel.

• 2020 – 2021: het coronavirus zet een domper op het onderzoekswerk voor ‘Wijze vrouwen’. De veiligheidsmaatregelen laten niet toe archieven en bibliotheken te raadplegen. Met de versoepeling van de regels kan het werk terug aanvatten, echter met een lagere versnelling. Vanaf 2020 verschijnt mijn column ‘De begijnse column’ drie maal per jaar in het bewonerstijdschrift van het ‘Ter Hoye’-begijnhof, ‘Ons begijnhof’ (tot 2023).

Archiefonderzoek in het Rijksarchief van Gent.

• 2021: lancering van de herinneringsdag van de begijnengeschiedenis. Op 14 april zetten archieven en begijnhoven met een sociale media-pagina de herdenking van het einde van de begijnen centraal. Elk jaar herhaald deze actie zich.

• 2022: deel twee van ‘Wijze vrouwen’ is afgewerkt. De uitgewerkte geschiedenis van 26 begijnhoven en 13 markante begijnen ziet het levenslicht.

• 2023: de ruwe versie van deel één ‘Acht eeuwen begijnengeschiedenis’ is afgewerkt.

Begijnengeschiedenis en onderzoek:

De begijnen en hun rijke verleden krijgen nauwelijks aandacht op onderzoeksvlak in eigen land. In Vlaanderen beperken de weinige publicaties zich tot enkele monografieën over begijnhoven. De stellingen over de herkomst, het ontstaan en de evolutie van de begijnen worden steeds herkauwd zonder nieuw materiaal aan te dragen. De grootste hoeveelheid studies die we vandaag terugvinden zijn verouderd, fragmentarisch en vanuit een éénzijdig perspectief benaderd. Voorts is er een impliciet, kleuterachtig concurrentieschrijven over wie het mooiste, geschiedkundig oudste of in oppervlakte grootste begijnhof in bezit heeft. Onderzoek.st.ers buiten Vlaanderen bestuderen de begijnen, noodgedwongen, omdat Vlaanderen dat amper zelf doet. Hun bevindingen vinden geen ingang in Vlaanderen: worden ze weggeveegd en, zo ja, vanuit welk belang? Recent uitgebrachte publicaties spreken terecht van een Vlaamse ‘kerktorenmentaliteit’ en een onwil om de begijnen vanuit Europees perspectief te onderzoeken. In Vlaanderen leren we kritiekloos het suikerzoete, geromantiseerde beeld van begijnen als passieve, naïeve vrouwen te slikken – een onrealistisch ideaalbeeld in het collectieve geheugen is het resultaat.

Het bestuderen van de begijnen vraagt om een robuust karakter en uithoudingsvermogen. Als onderzoekster kreeg ik medewerking tot een meer dan uitstekende dienstverlening in stads- en rijksarchieven, in universiteitsarchieven, van lokale contacten op begijnhoven en in bibliotheken. Een aantal ‘kleinere’ archieven getuigen van vrouwenhaat (zowel naar ‘de begijnen’ als onderzoeksthema als naar mij toe als onderzoekster) en machtspolitiek. Verbale agressie, seksistische uitspraken en opzettelijke blokkering van de toegang tot het archief zijn realiteit. In het informele netwerk zijn de personen die deze politiek hanteren, bekend. Weinig onderzoeksters durven hierover te schrijven, wetende dat dit bijna garantie staat voor nog meer hypocrisie, machtsspelletjes, emotionele uitputting, ongeloof door anderen en het wegvallen van carrièrekansen.

Een project leiden zoals ‘Wijze vrouwen’ en de begijnengeschiedenis uitdragen, kan en kon ik enkel volbrengen met steun van buitenaf. Deze steun kwam ik vele vormen: talloze archivarissen en leeszaalmedewerk.st.ers boden tips en informatie, experts deelden hun kennis en mensen zonden me boekreferenties en artikels. Donateurs en contacten in de erfgoedsector verwelkomden telkens weer mijn vele vragen. Contacten uit Italië, Amerika en Nederland moedigden me aan en deelden mijn interesse in de begijnse geschiedenis. Mijn directe omgeving volgde me op afstand terwijl ik in de toen onbekende zee van geschiedenis en archieven dook. Zij vingen me op in situaties met tegenwind: als het auteursrecht van de blog overschreden werd en ik juridische bijstand moest inroepen, als vertrouwenskwesties luchtkastelen bleken te zijn en mijn directe communicatie als vrouw niet in dank werd afgenomen. Bovendien kan en kon ik rekenen op een coach die me tips en ademruimte gaf. Het is dankzij deze ‘ploeg’ van helpende handen en harten dat mijn passie voor de begijnen overeind bleef, ook op dagen dat de storm oneindig leek te blijven duren. Oprechte dank hiervoor.

Wonen op een Gents begijnhof:

Begijnhof ‘Ter Hoye’ te Gent. Bron: voor educatieve doeleinden, Wikipedia.

Wonen op het erfgoed waar ik vandaag een decennium over schrijf en informeer, behoort reeds een aantal jaren tot mijn wensenlijst. Pogingen om hierover te spreken met de beleidsvoerders van de Gentse begijnhoven en/of een vrijkomende woonst te bezoeken, botsten op een muur van onverschilligheid en machtspolitiek. De onrespectvolle responsen brachten de boodschap ‘Niet welkom!’ over.

In English:

May 18th 2013, now ten years ago, the beguines and their herstory became a main topic in my life.

Let’s have a look back and end with some critical points:

• 2013-2014: discovery of the brilliant herstory of the beguines, resulting in a quest, visiting all 26 women cities. I started writing about this personal journey on my blog ‘begijnhovenqueeste’. Articles about this journey were published in the Flemish and local magazines ‘Ons begijnhof’, ‘Begijnhofkrant’ and ‘Kerk en Leven’.

Article in the Flemish, catholic newspaper ‘Kerk en Leven’ – 2015.

• 2015: I lanced a page on facebook, naming it ‘Begijnennieuws’. The page slowly becomes the main reference point for everything about the beguines. People from Italy and America showed interest, so I decided to add ‘Community of beguine news‘ to the name of the page. From that moment on all new posts are completed with subtitles in Dutch and English. Some groups ask me to be their guide on a beguinage during the summer.

Guide tour with a visit in the room, filled with portraits of former mistresses of the beguinage – Large Beguinage Gent (Sint-Amandsberg).

• 2016: the crowdfunding for ‘Wise women’, a book about the beguines, is lanced. Donations are made and the result is succesdfull. I can start doing archive work in archives in Flanders and the Netherlands.

The first rough version for the herstory of the beguinage of Dendermonde for ‘Wise women’.

• 2017: the Council of Ghent changes the description to ‘last beguine of Ghent’ on the street name plate of beguine Marcella Van Hoecke. This respons was made after working together withtogether with Cecile Vanooteghem. On October 26 the local newspaper ‘De Gentenaar’ writes an article about our action and the result.

• 2018-2020: continuing research work in archives and literature.

• 2020 – 2021: the outbreak of corona puts a hold on the research. Libraries and archives have to close the door. After the first wave of corona, the limited access to archives and libraries slow down the research and writing. I wrote columns about the beguine past for the local magazine of the beguinage ‘Our Lady Ter Hoye’ ’till 2023.

Archive work in the State Archive of Ghent.

• 2021: start of the Rememberance Day of the beguine herstory. From 2021 on, every year on April 14th, archives and beguinages with a social media page put the beguines in front.

• 2022: part two of ‘Wise women’ is finished. The full herstory of 26 beguinages and 13 remarkable beguines is born.

• 2023: the rough version of part one, ‘Eight centuries of beguine herstory’ is finished.

Begiune herstory and research:

The beguines and their rich herstory are not often a topic of research. The few publications in Flanders are studies of a handfull beguinages. The theories about the origin and evolution of the beguines are repeated over and over again. There is a lack of new ideas and a fresh persective on these old, ruminating theories. Most studies aboout beguines are outdated, fragmented and consider only one perspective on their herstory. Researchers outside Europe study the beguines, because in Flanders there is no attention for them. Their findings are absent in Flemish publications. What’s going on here? Why are these findings neglected? Who keeps them outside of the mainstraim publications about beguines? Recent books speak of wearing blinders and a stubborn, Flemish reluctance to study the beguines from an European view.

To study the beguines means having a strong character and lots of endurance. As a researcher I recieved a good ’till excellent service in city- and state archives, in university libraries, from local contacts, on beguinages and in public libraries. A few ‘small’ archives are known for their misogyny and power politics. Sexism, verbal agression and intentional obstruction to the archive documents are reality. Few researchers dare to write about this. They know that bringing this into public can cost their career, their credibility. It often leads to even more corruption, emotional exhaustion and disbelief.

To lead a project like ‘Wise women’ is to take different roles and tasks: to coordinate, to research, to do administration, … I could and can fullfil all these tasks due to support from different people. Archivists and employees at archives shared their knowledge, offered tips and information and gave me references. Experts showed me articles and and provided new contacts. I got encouragement from beguine contacts in Italy, America and the Netherlands. My immediate circle of contact followed me from the beginning: at the edge of a deap leap into the then unknown world of herstory and heritage. They offered support when things did not work out as plannend, when i got to take action on copyright situations and trust isues. This group of people made and make it possible to be able to keep going. Thank you.

To live on a beguinage in Ghent:

Beguinage ‘Ter Hoye’ at Ghent. Source: for educational purpose, Wikipedia.

To live on the heritage that I do research about is one of my wishes. Requests to have a converstation about this topic or to visit a house/appartment that would be vacant, were met with neglect and power games by the policy makers of the beguinages. This unrespectfull respons gave a message: ‘You’re not welcome!’